‘Wij werken niet alleen aan nieuwe interventies voor mensen met ernstige mentale problemen, maar ook aan hervorming van de ggz zelf’

Alle mentale problemen zijn complex

In Davids werk staat het thema complexiteit centraal. ‘Wij doen wat we zelf ‘impactonderzoek’ noemen. Hiermee bedoelen we toegepast onderzoek dat niet als publicatie in een la verdwijnt, maar daadwerkelijk iets verandert. We voeren onderzoeksprojecten uit om de zorg voor mensen met langdurige en ernstige mentale problemen, zoals psychosen, te verbeteren. Ook doen we verschillende projecten die op redelijk korte termijn de zorg voor deze doelgroep moeten helpen veranderen. Voorbeelden zijn de introductie van vroege interventie en preventieve van psychose door cognitieve gedragstherapie en traumabehandeling bij psychose. De heersende opvatting was altijd dat dit laatste gevaarlijk zou zijn en daarom werd het niet toegepast. Reden voor ons om zoiets op te pakken.’

‘Complexiteit verwijst aan de ene kant dus naar het feit dat wij proberen de zorg voor mensen met ernstige en langdurige problemen te verbeteren. Aan de andere kant zijn wij van mening dat mentale problemen altijd complexe interacties zijn tussen bio-psycho-socio- en culturele factoren. Ieder mens en ieder mentaal probleem is uniek en er kunnen altijd zaken meespelen waar je geen zicht op hebt. Je kunt dus nooit precies weten waarin iemand vastloopt en hoe dat ontstaan is. Je kan er wel gezamenlijk een zo goed mogelijk model van maken. Dit complexiteitsdenken of ecologisch denken, zoals wij het noemen, passen we toe op alle facetten van de ggz.’

Nieuwe diagnostiek ontwikkelen

‘Hiervoor hebben we in dit domein een nieuwe taal en diagnostiek rondom mentale problemen ontwikkeld. We werken niet langer vanuit classificaties, maar transdiagnostisch en persoonsgericht, waarbij we rekening houden met de context van de problemen. Het classificatiedenken is diepgeworteld in ons systeem van de geestelijke gezondheidszorg. Dit heeft veel kennis opgeleverd, die we zeker moeten behouden, maar het is goed om te bedenken dat dit in de landen om ons heen anders is. Nederland is, net als Amerika, erg gericht op de DSM. Dat heeft ertoe geleid dat we voor elke aandoening of stoornis een aparte afdeling en medicatie hebben. Terwijl we inmiddels wel weten dat het model invalide is. De groepen die ontstaan door classificatie  zijn niet homogeen. Mensen met dezelfde classificatie lijken vaak helemaal niet op elkaar.’
 

Fundamenteel andere aanpak

Een voorbeeld van het werken op basis van de complexiteitsbenadering is het Patterns of Life- project, waarin onder andere ggz-professionals, ervaringsdeskundigen, ontwerpers en filosofen een nieuwe diagnostiek ontwikkelen (Patroon Diagnostiek). Een ander voorbeeld is Feeling SafeNL, een herstelgerichte vorm van cognitieve gedragstherapie voor mensen met overmatige achterdocht. ‘Dit is een bewezen effectieve psychologische interventie uit Engeland, waarbij je modulair ingrijpt op instandhouders van achterdocht. De patiënt bepaalt waar we aan gaan werken, aan een negatief zelfbeeld, aan de intrusieve beleving, aan piekeren, aan slecht slapen, enzovoort.’

‘Tegelijkertijd werkt een ervaringswerker met de cliënt aan het opbouwen van persoonlijk herstel. Aan de ene kant werken we dus modulair aan het doorbreken van obstakels die herstel in de weg staan, aan de andere kant zetten cliënt, psycholoog en ervaringswerker stappen in de richting van de hersteldoelen. Dit is een fundamenteel andere aanpak van diagnostiek en behandeling. In andere projecten reiken we jonge mensen die beginnen te worstelen met mentale problemen, vanuit deze zelfde visie, vroegtijdig handvatten aan om buiten de aanzuigende werking van de ggz te blijven.’

Dynamische kijk op gezondheid

‘Mensen en hun brein zijn de afgelopen vijftig jaar niet veranderd, maar we zien ineens wel heel veel meer ADHD en autisme. Tegelijk is onze samenleving de afgelopen vijftig jaar veranderd van een verzuilde samenleving waarin mensen redelijk overzichtelijke levenspaden bewandelden naar een complexe maatschappij met innovatieve technologie en een veelheid aan prikkels waarover mensen hun aandacht moeten verdelen. Wie hier minder goed in is, valt uit. Vervolgens krijgt deze groep het label autisme of ADHD en een behandeling. Hierin moet wel de complexiteit van die omgeving worden meegenomen.’

Het zoeken naar een nieuwe taal voor de ggz is meer dan een studeerkameroefening. ‘Wij pleiten voor een dynamische kijk op gezondheid in plaats van een statische waarin je ziek bent of gezond. Dat werkt stigmatiserend en taal is daar debet aan. Daarnaast is er een andere relatie met hulpvragers nodig, meer vanuit gelijkwaardigheid. Met naasten en ervaringsdeskundigen zoeken naar het beste verhaal dat je samen kan vormen in het besef dat zo’n verhaal nooit helemaal klopt. Ten slotte moeten er andere procedures komen. In Redesigning psychiatry, een innovatiebeweging in de ggz, betrekken we daarvoor ervaringsdeskundigen, filosofen en ontwerpers die helpen om op andere manieren naar geestelijke gezondheidszorg te kijken. Wij geloven dat als je de ggz wil veranderen, je ook mensen van buitenaf nodig hebt.’