Zijn handelsmerk? Als ontwikkelingspsycholoog zoomt Steven Pont in op problemen van kinderen en jongeren. Maar als systeemtherapeut zoomt hij tegelijk uit om te zien hoe hun gedrag wordt beïnvloed door de dynamiek in gezinnen. Met die bifocale blik analyseert de mediagenieke psycholoog wat er thuis, op school en in bedrijven zoal spaak loopt tussen mensen. Als commentator op radio en TV, als spreker op congressen, als columnist over opvoedingskwesties voor het AD en Parool, als podcastmaker op zijn eigen online pedagogiekplatform Nul18.nl, en zelfs als relatie-expert op Flair.nl waar hij in zijn eigen rubriek - ‘Steven schiet te hulp’ – lezers voorziet van tips.
Bovendien heeft Steven inmiddels een groot aantal boeken op zijn naam staan. Schrijven is een tweede natuur voor hem, het daagt hem uit om zich actief te verhouden tot alles wat hij in zijn werk tegenkomt. En oh ja: terloops blijkt uit alle illustrerende anekdotes dat hij ook nog als adviseur, mediator, trainer en coach actief is.
In al deze rollen wordt Steven Pont op verschillende manieren getypeerd. ‘Strenge vader’, ‘no-nonsense pedagoog’, ‘ferme opvoeder’ en ‘misschien wel Nederlands bekendste ontwikkelingspsycholoog’. Maar de vergelijking met dr. Phil lacht hij weg, omdat zijn Amerikaanse collega veel normatiever is en in zijn adviezen uitsluitend focust op individueel gedrag. Die invalshoek is Steven vreemd, omdat in zijn optiek gedrag altijd relationeel wordt bepaald en pas betekenis krijgt binnen een specifieke context.
‘Alles weten is alles begrijpen’
Interview met Steven Pont
24 mei 2023
Stel dat er een RINO Groep-prijs zou zijn voor de meest ondernemende psycholoog die het vak voor een groot publiek aantrekkelijk en begrijpelijk weet te maken. Dan zou Steven Pont hoge ogen gooien. Als begenadigd verteller beantwoordt hij met passie vragen over ontwikkeling en opvoeding van opgroeiende kinderen.
‘Ik kijk niet zozeer naar het individu en zijn gedrag, maar - volgens de systeemtheorie - vooral naar de relatie en de krachten binnen een systeem waarop iemand reageert'
Steven Pont
‘Neem het drukke, ingewikkelde of ontregelende gedrag van een kind. Op school wordt dat als het probleem gezien, terwijl het kind reageert op een onveilige situatie thuis met vechtende ouders. Daarom ben ik huiverig voor de term ‘gedragsprobleem’; uiteindelijk heeft de omgeving immers een probleem met bepaald gedrag.’
Ingewikkeld gedrag ziet Steven vooral als een communicatievorm, waarbij hij al snel uitzoomt om te zien wat er in de context gebeurt. ‘Ik kijk niet zozeer naar het individu en zijn gedrag, maar – volgens de systeemtheorie – vooral naar de relatie en de krachten binnen een systeem waarop iemand reageert. En kenmerk van zo’n systeem is 1) dat je er niet aan kunt ontsnappen, en 2) dat er sprake is van emotionele betrokkenheid. Daarbij kan het dus gaan om een gezin, maar ook om een groep docenten of een directieteam.’
Wat is je top drie van meest gegeven adviezen aan ouders, opvoeders en docenten?
‘Tip één: Verplaats je in de belevingswereld van een kind. Probeer of je op ooghoogte met het kind kan komen om het te begrijpen. Want als je het begrijpt, blijkt diens gedrag altijd logisch te zijn. Daarmee is nog niet gezegd dat het gedrag ook acceptabel is, dat is wat anders. Maar alles weten, is alles begrijpen; dat geldt zowel op individueel als relationeel niveau.Tip twee: accepteer dat een kind geen kleine volwassene is en irrationeel gedrag kan vertonen. Het heeft nog een onvolgroeide gewetensfunctie en onvoldoende impulscontrole. Als een kind valt wanneer het leert lopen, reageert niemand daar boos of geërgerd op. Maar als een kind het leven aan het leren is en daarbij iets fout doet in psychosociale zin, gebeurt dat soms wel. Op zo’n moment heeft het kind vooral recht op een grens en volwassen weerstand. Want op weg naar volwassenheid wordt alles geleerd in co-regulatie. Zo leer je een kind zijn emoties te reguleren, zonder die weg te maken. Je ontneemt een kind bijvoorbeeld niet zijn woede, maar je voorkomt wel dat het in woede een ander slaat.
En tip drie: vergeet niet dat we allemaal op onze eigen manier een beetje mal zijn. Als je van je vader altijd hebt gehoord dat je niks zult bereiken, ga je jezelf een leven lang bewijzen. Het is dus belangrijk dat je je eigen malligheden die je meeneemt uit je wordingsgeschiedenis kent. Dan zie je beter waar je wellicht overcompenseert door de dingen die je hebt meegemaakt.’
Voor onderwijsprofessionals maak je op Nul18.nl online colleges voor docenten; een deel daarvan is ook bij de RINO Groep te zien (zie de E-learning Pedagogisch kompas door Steven Pont). Aanvullend schreef je hierbij onlangs het boek 'Een pedagogisch kompas voor het voortgezet onderwijs'. Waar gaat dat over?
‘Een school is natuurlijk geen hulpverleningsinstelling en moet dat ook nooit worden. Maar feit is dat leerlingen het sociaal-emotioneel moeilijk hebben. Waarschijnlijk zal dat tot steeds meer (gedrags)problematiek in de klas leiden. Daar moeten middelbare scholen dus iets mee. In dit boek leer ik docenten hoe zij met pedagogiek als voedingsbodem de mentale gezondheid van jongeren kunnen verstevigen. Hierbij streef ik naar een vorm van collectief leren, zodat docententeams over dezelfde kennis beschikken en er binnen scholen een breed pedagogisch fundament ontstaat. Hopelijk leidt dat tot een cultuur waarin leerlingen zich veilig kunnen ontwikkelen.’
Inmiddels ben je alweer bezig met volgende boeken. Wat is daarin de rode draad?
‘Ik werk nu aan twee titels: ‘Medewerkers zijn mensen die niet tegenwerken’ en ‘Gezin van herkomst’, twee systeemtheoretische boeken waarin het opnieuw gaat over de mens in zijn context. Jules Deelder schreef ooit: ‘De omgeving van de mens is de medemens’. Als mens geven we altijd betekenis aan het gedrag van een ander. En in alle systemen waarbinnen we functioneren, is altijd dynamiek. Ik geef daarbij aan hoe je destructieve dynamiek kunt ombuigen naar constructieve dynamiek.’Ook hier geldt dat je je kunt verplaatsen in die ander en je eigen malligheid onder ogen ziet?
‘En vooral, dat je eerlijk bent in wat je voelt ten opzichte van jezelf en anderen. Want je kunt niet effectief zijn zolang het niet gaat waarover het moet gaan. Wanneer je boos bent op je collega, maak dat dan duidelijk. Je hoeft niet te gaan schelden, je kunt dat ook heel rustig zeggen. Als je je emotie op zo’n manier constructief inzet, biedt dat opening voor een gesprek om de relatie te verbeteren.’‘Probeer te begrijpen voordat je begrepen wilt worden'
Steven Pont
Wat kun je verder doen om tot een constructieve dynamiek te komen?
‘Probeer te begrijpen voordat je begrepen wilt worden. In een conflict gaan we zenden en onszelf eindeloos herhalen. Maar zo kom je steeds verder van elkaar af te staan. In plaats daarvan kun je ook proberen benieuwd te zijn naar de logica achter het standpunt van de ander.Vraag waarom die ander zo doet, en vanuit welke emotie. Dan ontdek je wellicht dat de relatie nog vervuild is met iets uit het verleden, wat je eerst moet schoonmaken. Anders komt die vervuiling in elke nieuwe interactie terug.’