Machteld Huber: ‘Ik wilde mijn ervaring met ziek-zijn zin geven’

‘Kennelijk was de tijd er rijp voor’, constateert Machteld Huber terugblikkend. Toen zij in 2015 het concept Positieve Gezondheid (PG) lanceerde, sloeg het meteen aan. Beslissers en beleidsmakers omarmden haar brede kijk op gezondheid, net als zorgverleners. De afgelopen jaren werd zij zelfs gevraagd als spreker voor congressen van professionals buiten de zorg: juristen, schuldhulpverleners en architecten. ‘Echt bizar!’

Eén van de pluspunten van PG is volgens de voormalig arts en onderzoeker dat er nergens een vermanend vingertje wordt geheven om gezonder te leven. ‘Het gaat in dit concept niet over wat je moet, maar over wat je wil. Als je daarbij als zorgverlener een goede ingang vindt, zijn mensen vaak gemotiveerd hun leefstijl aan te passen.’
 
Zingeven aan ziekte
‘Toen ik 35 was, wilde ik de zorg al verbreden’, vertelt Machteld. ‘Op dat moment had ik vijf jaar achter de rug met vier ernstige ziektes, waarvan de laatste kanker. Die gehaktmolen-jaren waren verschrikkelijk, maar ook heel leerzaam. Ik was zelf huisarts en observeerde vol verbazing wat er gebeurde in mijn lijf en psyche. Zo ontdekte ik dat de benadering van ons artsen veel te biomedisch was. Want er zijn zoveel andere factoren die een rol spelen bij herstel en het bevorderen van genezing. Met dat inzicht wilde ik iets doen, waarmee deze jaren van ziekte zin zouden krijgen. Uiteindelijk ben ik acht jaar geleden gepromoveerd, en verscheen er een stuk over in de krant waarin ik opnieuw pleitte voor een bredere kijk op gezondheid. Dat leidde plotseling tot enthousiaste reacties. En ja, ik ben heel gelukkig met wat er sindsdien in beweging is gekomen.’
 
PG: meer dan een definitie
Op de website van het Institute for Positive Health staat waar het om gaat, en ook waar het niet om gaat. Want nee, het betreft niet zomaar een positieve kijk op gezondheid. En nee, evenmin gaat het louter om een andere definitie, ook al begon het wel met een herdefiniëring van gezondheid. In plaats van gezondheid af te bakenen en te benoemen als een absolute staat van welbevinden (zoals de WHO-definitie), kwam Machteld Huber met een dynamische formulering: gezondheid als het vermogen om met alle uitdagingen van het leven om te gaan, zowel fysiek als sociaal en emotioneel. Gericht op het vergroten van veerkracht om te leren omgaan met wat je overkomt. En op het vermogen je leven zelf vorm te geven zoals jij dat wilt.

Om dit concept werk- en hanteerbaar te maken, werd een Spinnenweb ontwikkeld met zes dimensies die van invloed zijn op gezondheid: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren.

Door online per dimensie enkele vragen te voorzien van een rapportcijfer breng je binnen tien minuten voor jezelf in kaart op welke gebieden het goed of wellicht minder goed gaat. ‘Zie het als een soort scan van je leven’, licht Machteld toe. ‘Zo wordt snel duidelijk wat voor jou belangrijk is en waar de focus zou kunnen liggen in een begeleidingstraject.’
 
Op naar een ‘ander gesprek’
Het Spinnenweb wordt inmiddels door steeds meer hulp- en zorgverleners gebruikt als opmaat voor een ‘ander gesprek’ met cliënten of patiënten over gezondheid; een gesprek dat niet alleen gaat over klachten, maar vooral over wat belangrijk of zelfs doorslaggevend voor hen is om fijn te kunnen (blijven) leven.

Sleutelvragen hierbij zijn: wat doet ertoe in uw leven, wat is naast uw lichamelijke en psychische functioneren verder van belang, en wat geeft daarbij het leven zin voor u? Er is zelfs een prachtig spel met beeldmateriaal van gemaakt, vertelt Machteld verder – Alles op tafel? – zodat ook laaggeletterden en anderstaligen hiermee aan de slag kunnen. ‘Uitgebreid getest, echt fantastisch!’

‘PG wordt in steeds meer professies toegepast, en verspreidt zich nog steeds verder. Zelfs in Japan is er belangstelling voor. Bovendien staat het nu ook in overheidsdocumenten. Belangrijk, want het duurt een generatie voordat zo’n cultuurverschuiving van ziektegericht naar veerkrachtgericht werken gemeengoed is.’
 
Herstelondersteunend werken vanuit PG
Mensen vallen niet samen met hun aandoening, hoe groot de problemen ook zijn waarmee ze te maken hebben. Dit uitgangspunt van Positieve Gezondheid biedt juist voor de geestelijke gezondheidszorg en het sociaal domein belangrijke aanknopingspunten. Binnen de methodiek Steunend Relationeel Handelen (SRH) - een veelgebruikte methodiek voor het begeleiden van mensen met een psychische of sociale kwetsbaarheid of beperking - is het Spinnenweb inmiddels opgenomen in de methodisch cyclus. Zo wordt het ingezet om samen met cliënten te verkennen waaraan zij zouden willen werken, aldus Jacquelin Zents, SRH-hoofdopleider bij de RINO Groep.

Ook de open vraagstelling van PG, sluit volgens de hoofdopleider naadloos aan bij de vragen die vanuit SRH aan de cliënt worden voorgelegd. Wat gaat al goed? Waar word je blij van? Wat zou je willen veranderen? En wat betekent het als dit lukt? Zonder te adviseren of te sturen, maar uitsluitend door aandachtig en toegewijd te luisteren. ‘Het ‘andere gesprek’ geeft nog meer ruimte aan de cliënt’, nuanceert Jacquelin. ‘En daarna gaat het proces bij SRH verder. De begeleider en cliënt trekken samen op om diens wens verder uit te werken, en stapjes of stappen vooruit te zetten in de gewenste richting - waar nodig met steun van naastbetrokkenen of de hulpverlening.’

‘SRH is gestoeld op de kracht van de relatie, waarbij je als begeleider steeds het perspectief van de cliënt centraal stelt. Hoe kijkt deze mens, met welke normen en waarden, en vanuit welke behoeften? Waar haalt hij of zij zingeving uit, en wat is er nodig om daar meer naartoe te leven? Hierbij bied je de cliënt ondersteuning en veiligheid, en ga je samen op zoek naar de behoeften en krachten van de cliënt en kijk je hoe je ook de omgeving kunt versterken.’
 
Zoeken naar de krachtbron
Deze manier van herstelondersteunend werken moet je als professional kunnen dragen, en dat betekent dat je ook veel moet kunnen verdragen. ‘In de begeleiding kom je namelijk vaak lijden tegen, en mensen die nog geen behoefte hebben aan verandering’, licht Jacquelin toe. ‘Hoe kun je dan toch samen optrekken en als professional betrokken blijven, totdat er iets ontvlamt en die ander ontdekt wat het leven voor deze persoon zinvol maakt.’ ‘PG en SRH liggen dus volledig in elkaars verlengde’, beaamt Machteld Huber. ‘In beide benaderingen wordt gewerkt vanuit een gelijkwaardige positie. Door samen het Spinnenweb in te vullen, kan er reflectie ontstaan, zeker als mensen worden verrast door wat er uit deze scan naar voren komt. Dan is de kunst voor hulpverleners om niet meteen iets voor te stellen en te gaan doen, maar te wachten waarmee de cliënt zelf komt. Dat is vaak heel heilzaam, juist omdat er niet meteen naar oplossingen toegewerkt wordt. Wat dit betreft zijn ggz-zorgverleners overigens vaak verder dan collega’s in de somatische zorg. Daar wordt vaak nog klachtgericht gewerkt en zijn artsen minder op zoek naar dat vlammetje, de krachtbron van patiënten.’
 
T-vormige zorgprofessional
Artsen en zorgverleners zijn veelal bezig met het behandelen van specifieke klachten; wat kunnen zij daarbij met het algemene concept van Positieve Gezondheid?

Machteld Huber: ‘De toekomstige zorgprofessional wordt ook wel de T-vormige professional genoemd, waarbij de verticale poot van de T staat voor de eigen professie en de horizontale poot voor de algemene gezondheidsbevordering. Die twee vullen elkaar aan. Met hun specifieke beroepskennis kunnen zij allerlei medisch-technische dingen realiseren. Maar daarnaast moeten zij zich ook een algemene houding eigen maken, zodat ze met patiënten kunnen bespreken wat er (nog) wel kan, aansluitend bij wat zij belangrijk vinden en waaruit zij voldoening putten. En dat auf Augenhöhe, heel gewoon, als medemens vanuit een gelijkwaardige positie. Dit is niet gemakkelijk voor witte-jassen-dragers die graag aanbieden wat ze allemaal in huis hebben’, benadrukt Machteld Huber. ‘In opleidingen komt dit nog maar mondjesmaat aan bod. Voor die cultuurverandering moet dus nog veel gebeuren.’
 
Gericht samenwerken
De terminologie van PG en SRH verschilt, net als de accenten die hierbij worden gelegd. SRH werkt bijvoorbeeld met een zogeheten Krachtenprofiel met verschillende levensdomeinen, terwijl het Spinnenweb is opgebouwd met dimensies. Uit een pilot bij Emergis, de grootste ggz-instelling in Zeeland, bleek dat dit verschil in taal geen onoverkomelijk probleem hoeft te zijn, zegt Jacquelin. ‘Want zodra je het ‘andere gesprek’ voert en met cliënten optrekt, gebruik je hun taal en lost dit probleem vanzelf op.’

Het helpt als overal dezelfde taal wordt gehanteerd als het om het bevorderen van gezondheid gaat. In Zeeland krijgt dat nu een impuls doordat de Zeeuwse Zorg Coalitie – met verschillende zorgaanbieders, gemeenten, tientallen partners en zorgverzekeraar GZ – het PG-concept heeft omarmd. Machteld Huber is vanzelfsprekend enthousiast over deze ontwikkeling. ‘Ook in Limburg is dit gedaan. Dat werkt versnellend, omdat iedereen vanuit dezelfde logische ordening denkt en praat. Dat maakt het sterk, zowel voor zorgverleners als voor burgers.’

‘Cliënten hebben vaak het gevoel dat ze in verschillende zorgcontexten dan weer dít en dan weer dát moeten’, vult Jacquelin aan. ‘Dat komt omdat zij zich moeten voegen naar andere ketens van zorg. Maar met Positieve Gezondheid ontstaat nu een brede onderliggende basis, met een duidelijke lijn voor cliënten én zorgprofessionals. Zo kunnen we in heel Nederland gericht vooruit en samenwerken aan meer gezondheid, kijkend naar wat er kan!’