‘Nieuwe kennis essentieel voor betere jeugdhulp’

Onmacht en onkunde… Kort samengevat is dat wat de jeugdhulp op dit moment fnuikt en frustreert volgens Peter Dijkshoorn. Voor de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het ministerie van VWS ondersteunt hij gemeenten en zorgorganisaties bij het innoveren van de jeugdhulp. ‘Geen gemakkelijke opdracht, maar wel een heel mooie’, vindt hij. Door met bevlogen hulpverleners aan concrete projecten te werken, houdt Dijkshoorn de moed erin. ‘Onlangs was ik in Noord-Holland waar drie partijen met succes samenwerken om te voorkomen dat kinderen nog langer in de gesloten jeugdzorg belanden. Dat soort projecten geeft energie. Vooral omdat het daar weer gaat over waar het echt over moet gaan.’

Opnieuw bezuinigingen

Onkunde en onwil ziet Dijkshoorn met name in de politiek. Voor het oplossen van acute problemen - de lange wachtlijsten en het tekort aan crisiscapaciteit in de jeugd-ggz - werd in 2021 613 miljoen beschikbaar gesteld. Daarnaast stelde een speciaal ingestelde commissie van wijzen dat voor de iets langere termijn gemeenten vanaf 2023 zouden moeten worden gecompenseerd voor de tekorten in de jeugdzorg. VNG en VWS maakten vervolgens de afspraak dat er in 2023 1,9 miljard extra beschikbaar zou komen, waarna dat extra dan jaarlijks zou aflopen tot 800 miljoen in 2028. Desondanks werd in de kabinetsformatie besloten vanaf 2025 weer 500 miljoen per jaar te bezuinigen. ‘Een akkoord op zo’n manier schenden, dat kun je toch niet maken’, verzucht Dijkshoorn verontwaardigd. ‘Zeker als je ziet hoeveel geld het kabinet aan allerlei andere zaken uitgeeft. Dat raakte inderdaad een snaar van moedeloosheid.’  Inmiddels zijn over deze bezuiniging nieuwe afspraken gemaakt. Dijkshoorn: ‘Maar daarmee is het vertrouwen nog niet hersteld dat er nu op een degelijke manier in echte samenwerking en met inbreng van ter zake deskundigen gewerkt gaat worden.’ 

Demonstraties

Onmacht bespeurde Dijkshoorn half maart tijdens de tweede demonstratie van jeugdzorgmedewerkers en jongeren in Den Haag. Hij begrijpt hun roep om extra tijd en geld. Toch is dat niet het enige wat nodig is om de jeugdhulp er weer bovenop te krijgen. Daarvoor zijn uiteindelijk ook de jeugdhulpprofessionals zelf aan zet. Nog te vaak is er namelijk sprake van ondeskundig handelen, waarbij professionals en hun organisaties steken laten vallen, constateert Dijkshoorn. Met name bij het analyseren wat er werkelijk speelt bij kinderen en gezinnen met problemen gaat het te vaak fout.

'Dat is echt niet goed. Het is dus van groot belang dat we de kwaliteit van de jeugdhulp verhogen. Daarmee kunnen we veel geld besparen. Want zwakke, niet werkzame hulp na zwakke analyses is altijd duur, vaak zelfs weggegooid geld.’

Meer kennis, minder meningen

Een belangrijk manco van het huidige stelsel is volgens Dijkshoorn dat het vooral is vormgegeven op basis van meningen en te weinig op basis van kennis. En die meningen komen niet alleen vanuit overheden en politiek, maar ook vanuit de zorg. ‘De jeugdhulp zou bijvoorbeeld te gemedicaliseerd zijn geraakt, waardoor er nu minder zorg zou moeten worden geboden. Ambtenaren, wethouders en Kamerleden hebben hier allemaal verschillende verhalen bij. Altijd met de strekking: minder specialistische zorg. Maar voor welke kinderen er dan nog wél zorg moet zijn, daar hoor ik ze niet over. En dat terwijl we weten hoe essentieel het is dat bijvoorbeeld kinderen met autisme of ouders met trauma al op jonge leeftijd passende zorg krijgen.’ Dijkshoorn pleit er daarom voor om specialistische kennis al in een vroeg stadium in te zetten. ‘Zo versterken we niet alleen de kwaliteit van de zorg, maar bezuinigen we bovendien op niet werkzame zorg én op specialistische zorg.’

Kindermishandeling voorkomen

Het meest zorgelijke vindt Dijkshoorn het gegeven dat ouders die hun kinderen mishandelen geen hulp durven te zoeken uit angst dat zij dan onmiddellijk hun kinderen kwijtraken. ‘In Nederland worden 120.000 kinderen mishandeld. Dat gebeurt vrijwel altijd uit onmacht, door oplopende druk of door dingen die ouders vroeger zelf hebben meegemaakt. We zouden daarom naar een cultuur toe moeten, waarin deze ouders hier wél open over durven te zijn. En dat met de garantie dat ze binnen enkele weken hulp krijgen om de problemen op te lossen. Als we dat bereiken, besparen we op zorg en hoeven er alleen daardoor al veel minder kinderen naar de gesloten jeugdzorg.’

Beweging van 0

Het pleidooi van Dijkshoorn is helder. Pak het intelligenter en ambitieuzer aan. Gebruik bestaande kennis, en houd meer gegevens bij om kennis over wat werkt te vergroten. ‘Bij de 40.000 uit huis geplaatste kinderen hebben we bijvoorbeeld nog nooit onderzocht wat er op een eerder moment in hun leven anders had gekund, zodat de uithuisplaatsing had kunnen worden voorkomen. Ondertussen gaan we daar gewoon mee door onder de noemer van veiligheid, zonder te weten wat werkelijk de winst is van deze beslissing. Zo lopen we het risico dat die beslissing meer kwaad doet dan goed. En helaas: geregeld ís dat zo.’

Om de jeugdhulp van onderaf en van binnenuit te professionaliseren, is Dijkshoorn een van de trekkers van de Beweging van 0. Dit is een groeiende groep professionals, zorgorganisaties en gemeenten die sinds 2018 probeert het roer radicaal om te gooien en daarbij de lat welbewust hoog legt met zogeheten inspirational goals: 0 uithuisplaatsingen, 0 meisjes die overlijden aan een eetstoornis, en vooral: 0 kinderen die niet optimaal thuis kunnen opgroeien.  

‘Natuurlijk realiseren we ons dat we die doelen wellicht nooit helemaal behalen. Dat neemt niet weg dat we alles op alles zetten om deze ambities te realiseren. Vooral door bestaande kennis beter te benutten, meer van elkaar te leren, en data te verzamelen waardoor we patronen kunnen ontdekken waarop we kunnen gaan sturen. Kijk bijvoorbeeld bij de gezinnen waar kindermishandeling plaatsvindt niet alleen naar de veiligheid van de kinderen, maar ook naar armoede en trauma bij ouders. En ga met alle kennis die hierover bestaat meer proactief op zoek naar deze ouders, zodat ze eerder hulp krijgen, liefst nog voordat ze ouders worden. Dan zijn ze daarna niet alleen liefhebbende maar ook goede ouders, en voorkomen we dat het jaren later uit de hand loopt.’

‘Out of the box’

Nog te vaak worden in de jeugdhulp met de beste bedoelingen niet de goede dingen gedaan. Maar die omslag naar professioneler werken kost tijd, en het is van groot belang dat de jeugdhulp die tijd krijgt, benadrukt Dijkshoorn. Dat is echter niet vanzelfsprekend door druk vanuit de media en de roep vanuit de politiek om snelle oplossingen voor complexe problemen.

‘Alles moet op korte termijn goed. En als niet snel alles beter is, moet het weer anders, out of the box, zonder objectieve onderbouwing. Kamerleden, ambtenaren, wethouders, beleidsmakers, ze mogen allemaal steeds beleid ter discussie stellen en veranderen. Daarmee verstoren ze onbedoeld ontwikkeling. Het is dus van groot belang dat de jeugdhulp de tijd krijgt om zich onderbouwd verder te ontwikkelen. En laten we daarbij afspreken dat out of the box denken pas mag als degelijk in the box denken geen passend antwoord heeft opgeleverd!

Doe je mee?

Ook de RINO Groep levert met het bij- en nascholen van professionals in de jeugdhulp een bijdrage aan het lerend jeugdstelsel dat Dijkshoorn voor ogen staat. Vooral door ze nieuwsgierig te maken naar wat er beter kan. ‘Je leert bij de RINO Groep het nieuwste van het nieuwste. Maar realiseer je dat er over een paar jaar weer nieuwere inzichten zijn. Sta daar voor open. Maak je nieuwe, bewezen werkzame methoden eigen. En werk mee aan nieuwe kennis door ook zelf data te verzamelen, te analyseren en te benutten. Want als goede professional ben je altijd op zoek naar wat er morgen beter kan. En... dat maakt je werk nog leuker ook!’