Eind 2020 ging Gz-psycholoog en psychotherapeut Joany Spierings met pensioen. Maar dat betekent niet dat ze stopt met het delen van alle kennis die zij de afgelopen veertig jaar opdeed op het gebied van trauma en complexe rouw. Ondersteund door de RINO Groep verzorgde ze afgelopen zomer bijvoorbeeld een workshop voor zorgverleners uit India. Honderdduizenden mensen overleden daar aan COVID-19 en werden daarna zonder voorgeschreven rituelen gecremeerd. ‘Dat trekt een spoor van rouw door het land, die onvermijdelijk tot hulpvragen leidt’, vertelt Spierings.
‘Traumatherapie vergt oprecht luisteren op veel dieptelagen’
Interview met Joany Spierings
14 januari 2022
Het behandelen van mensen met trauma is mooi werk. Maar ook uitputtend, weet Joany Spierings uit ervaring. ‘Gelukkig waren er ook de cursussen en workshops die me gaande hielden.’ Als expert op het gebied van trauma en complexe rouw deelde Joany haar kennis met hulpverleners in maar liefst 36 landen. Voor haar inzet werd zij in 2017 zelfs onderscheiden met de Trauma Aid Europe Humanitarian Award.
‘De snijbloemen en suïcidahlia’s’
Joany Spierings
En dat naast haar baan bij GGZ Oost-Brabant, waar ze veelal werkte met ‘onbehandelbare’ patiënten die inmiddels door andere hulpverleners waren opgegeven. ‘De snijbloemen en suïcidahlia’s’, zegt ze terugblikkend met een relativerende lach.
Het jarenlang behandelen van ernstige trauma’s heeft Spierings niet onberoerd gelaten, zegt ze terugkijkend. ‘Ik heb dit werk 42 jaar met liefde gedaan. Maar ik merkte dat het goed was om te stoppen. Ik had de energie niet meer, emotioneel had het behandelen me leeg gevreten. Gelukkig rustte mijn professionele bestaan op twee pijlers, cliëntenzorg en onderwijs. Dat hield me gaande. Behalve zorgverlener met de nodige kennis van zaken, ben ik namelijk ook een soort performing artist: iemand die boeiende verhalen vertelt over moeizame therapieën, grappen maakt en mensen raakt. Zo kon ik me voor de klas altijd weer opladen.’
Culturele verschillen
Trauma’s kunnen ontstaan wanneer mensen worden overvallen door een levensbedreigende of ontwrichtende situatie waarin zij zich onmachtig voelen. Maar in hoeverre speelt hierbij ook de context waarin mensen leven en hun culturele en levensbeschouwelijke opvattingen een rol? Reageren mensen in India die regelmatig met de dood worden geconfronteerd bijvoorbeeld anders op al die coronadoden dan wij hier in West-Europa, waar de dood veel minder zichtbaar is?‘Als het op de kern aankomt, reageren mensen volgens mij overal hetzelfde. Dat geldt ook voor wat werkelijk zeer doet en ontroert. In welke cultuur je ook leeft en wat je ook gelooft, daarin verschillen mensen niet’, denkt Spierings.
‘Maar als je bij een traumabehandeling rituelen wilt inzetten, zal je wel steeds moeten kijken hoe rituelen in een bepaalde cultuur werken. In India bestaat een religieus ritueel bijvoorbeeld uit verschillende, strikt voorgeschreven handelingen die alleen door bepaalde priesters mogen worden verricht. Dat sluit helemaal niet aan bij hoe wij hier een therapeutische ritueel als interventie inzetten. In zo’n geval moet je dus op zoek naar een vertaalslag en andere vormen, zodat het therapeutisch ritueel alsnog de gewenste lading krijgt. Anders werkt het niet!’
Oprecht luisteren
Trauma betekent wond in het Grieks. En net zoals wonden vanzelf kunnen helen, zo geldt dat ook voor psychische wonden. ‘Maar sommige wonden zijn te groot of gaan ontsteken. In dat geval moet er medisch worden ingegrepen’, licht Spierings toe. ‘Bij trauma’s is dat niet anders. Sommige trauma’s genezen met de tijd. Maar waar het zelfgenezend vermogen tekortschiet, is hulp nodig.’De meerwaarde van professionele hulp is dat een behandelaar weet wat er aan de hand is, voorziet waar iemand mogelijk kan vastlopen, en kan uitleggen hoe een trauma werkt in de hersenen en met welke symptomen dat gepaard gaat.
‘Uitleg geven helpt vaak, omdat je ongerustheid over symptomen kunt wegnemen bij een patiënt'
Joany Spierings
‘Uitleg geven helpt vaak, omdat je ongerustheid over symptomen kunt wegnemen bij een patiënt. Dat is dus een belangrijke eerste stap in de behandeling. Maar zeker zo belangrijk in het herstelproces is de aard van de relatie. Wat dat betreft kan de steun van een vriend of familielid net zo waardevol zijn als de professionele hulp van een therapeut’, aldus de trauma-expert.
‘Uiteindelijk zit het ‘m in werkelijk contact maken en oprecht luisteren op heel veel dieptelagen. Het gaat erom dat die psychische wond er in alle opzichten mag zijn, zodat iemand die durft te doorvoelen. Kan je het verdragen dat iemand zich godsgruwelijk beroerd of verdrietig voelt? Kun je daar bij zijn en bij blijven, niet alleen door je mond te houden, maar echt in alle hartelijkheid?’
‘Werkweigering’
Tijdens haar cursussen bij de RINO Groep komen de fijne kneepjes van traumabehandeling aan bod. Met daaromheen allerlei inzichten, die Spierings in de vaak weerbarstige praktijk opdeed. Kom van je therapeutentroon af, creëer geen overbodige afstand, wees positief en betrek zoveel mogelijk alle zintuigen bij de behandeling, zorg ervoor dat je werkruimte niet te clean is, en misschien wel het allerbelangrijkste: maak je patiënt co-therapeut, ga een samenwerkingsrelatie aan.‘Patiënten mogen werkelijk alles zeggen van me. Behalve: ik weet het niet. Dat is werkweigering, waarmee de patiënt eigenlijk zegt: doe jij het maar. Daardoor sta je als therapeut met lege handen. Een patiënt heeft immers exclusief toegang tot zijn of haar binnenwereld. Die informatie heb je nodig als therapeut, want daarin vind je meestal de sleutel voor herstel. Dus als ik dat antwoord krijg, zeg ik altijd: ook al weet je maar een flard van het antwoord, geef dat dan zodat we weten in welke hoek we verder kunnen zoeken. Want ook voor traumabehandeling geldt: it takes two to tango!’