‘Vroegtijdige signalering van trauma bij mensen met (L)VB behoeft specialistische kennis bij de juiste hulpverleners'

Interview met Liesbeth Mevissen

1 december 2020
 

Liesbeth Mevissen

Mensen met een verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid zijn extra kwetsbaar voor trauma. Toch worden klachten als gevolg van trauma bij deze mensen opvallend vaak niet of pas laat herkend. Goede hulpverlening van mensen met een verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid met traumagerelateerde klachten vraagt om specialistische kennis, vooral bij de juiste hulpverleners, zegt orthopedagoog en klinisch psycholoog Liesbeth Mevissen.

Liesbeth Mevissen is onder andere als onderzoeker verbonden aan het Kenniscentrum van Trajectum, een instelling voor specialistische zorg aan volwassenen met een licht verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid en onbegrepen, risicovol gedrag. In het verleden deed zij promotieonderzoek naar trauma bij mensen met een verstandelijke beperking: hoe vaak komt het voor, en hoe het diagnosticeer en behandel je het? Bij de RINO Groep verzorgt zij de cursus ‘Herkennen en behandelmogelijkheden van van trauma bij een verstandelijke beperking’ en de verdiepingscursus ‘Traumadiagnostiek en EMDR therapie bij mensen met een verstandelijke beperking’.

Vergroot risico op (intergenerationeel) trauma

‘Dat mensen met een verstandelijke beperking een relatief groot risico lopen op trauma heeft ermee te maken dat ze weinig weerbaar zijn. Dit maakt ze gevoelig voor bijvoorbeeld seksueel misbruik, maar ook voor pesterijen en geweld. Bovendien komen deze mensen als ze uit huis worden geplaatst vaker terecht in een risicovolle omgeving waar veel confrontatie is. Uit cijfers blijkt dat de kans op seksueel misbruik en mishandeling drie tot vier keer zo groot is.

Datzelfde geldt voor het risico om klachten zoals PTSS te ontwikkelen. Vanwege de verstandelijke beperking is het voor deze mensen moeilijk om ingrijpende gebeurtenissen te verwerken. Onderdeel van traumaverwerking is jezelf kunnen uiten, juist dát is lastig voor deze mensen. Daarnaast zijn ouders van kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking vaak zelf ook zwakker en daardoor onvoldoende in staat om troost te bieden. Zo worden trauma’s soms van generatie op generatie doorgegeven. Dat zie je met name in multiprobleemgezinnen gebeuren, waar ongeveer 25 procent van de gezinnen te maken heeft met licht verstandelijke beperking.’

'Onderdeel van traumaverwerking is jezelf kunnen uiten, juist dát is lastig voor deze mensen.'

Liesbeth Mevissen

Vroegtijdige traumasignalering

‘Hoewel mensen met een verstandelijke beperking dezelfde klachten ondervinden van trauma als andere mensen, wordt de diagnose PTSS minder vaak gesteld. Hulpverleners schrijven de gedragsproblematiek onterecht toe aan de verstandelijke beperking of classificeren de problematiek als angststoornis, depressie of autisme. Dit kan worden voorkomen door minder oplossingsgericht te werken; door niet alleen te kijken naar wat zichtbaar is bij de cliënt in het hier en nu, maar ook te vragen naar ingrijpende gebeurtenissen in het verleden.

PTSS is een onderwerp waar zowel hulpverleners als ouders van cliënten met een verstandelijke beperking liever niet over praten uit angst voor ontregeling. Toch zorgt het bespreekbaar maken van PTSS ervoor dat cliënten zich gehoord en serieus genomen voelen in wat zij hebben meegemaakt, en kan verergering van de problematiek worden voorkomen.

Voldoende specialistische kennis bij de juiste hulpverleners helpt om traumagerelateerde klachten vroegtijdig op te merken. Die benodigde kennis zit nu vooral bij orthopedagogen en psychologen, maar niet bij hulpverleners die dichterbij staan. Een gemiste kans, want juist déze hulpverleners spelen een cruciale rol in de eerste signalering en in het creëren van een traumasensitief leefklimaat tot het moment van behandeling.’

Oog voor omgeving

‘Ernstige gedragsproblematiek als gevolg van onbehandeld trauma, zoals agressie of suïcidaliteit, komt geregeld voor bij cliënten met een verstandelijke beperking. Dit kan traumatisch zijn voor naasten. Een behandeling alleen gericht op het kind zal het trauma dan niet altijd doorbreken. Belangrijk is dat ook trauma bij de ouder wordt behandeld. Dat verbetert de opvoedkwaliteiten, bovendien kan een ouder met een kalm brein het kind beter ondersteunen bij diens traumabehandeling.

'Wanneer je zelfvertrouwen uitstraalt, geef je het vertrouwen dat het mogelijk is om van de problemen af te komen.'

Liesbeth Mevissen

Begin de EMDR-behandeling van een kind daarom met de ouders of verzorgers. Het kind heeft tijdens de behandeling baat bij een stabiel, steunend netwerk. Want, door de verstandelijke beperking is het kind zelf meestal onvoldoende in staat om te reflecteren op eigen emoties en de samenhang tussen problemen. Bovendien nemen klachten bij kinderen vaak al af als ouders beter functioneren.’

Cursusaanbod trauma bij (L)VB

‘De cursus ‘Herkennen en behandelmogelijkheden van trauma bij een verstandelijke beperking’ laat begeleiders en hulpverleners kennismaken met posttraumatische stressklachten en traumabehandeling middels EMDR. Deze kennis stelt hen in staat om trauma bij mensen met een verstandelijke beperking tijdig te herkennen, traumasensitief te kunnen begeleiden en spoedig te kunnen doorverwijzen naar specialistische hulpverlening. De brede oriëntatie maakt deze cursus niet alleen interessant voor orthopedagogen en psychologen, maar juist ook voor andere hulpverleners die een belangrijke rol kunnen spelen in vroegtijdig signalering van trauma bij mensen met een verstandelijke beperking.

Voor EMDR-therapeuten die zich willen verdiepen in diagnostiek en behandeling van trauma bij deze doelgroep bieden we ook de ‘Verdiepingscursus traumadiagnostiek en EMDR therapie bij mensen met een verstandelijke beperking’. Hierin besteden we onder andere extra aandacht aan traumabehandeling bij complexe problematiek. Bijvoorbeeld wanneer er sprake is van comorbiditeit, zoals een verstandelijke beperking met autisme, verslaving of forensische problematiek. En bespreken we hoe je omgaat met weerstand of vermijding. Straal zelfvertrouwen uit. Daamee geef je zowel het kind of de volwassene met een verstandelijke beperking als het netwerk eromheen het vertrouwen dat het mogelijk is om van de problemen af te komen.’